Kế toán nghiệp vụ thị trường mở

Thực chất của nghiệp vụ thị trường mở là việc bơm tiền TW vào lưu thông hoặc ngược lại thông qua việc NHNNTW mua hoặc bán giấy tờ có giá được quy định. Vì vậy việc kiểm tra và hạch toán ở đây cần lưu ý để loại trừ giấy tờ có giá và TCTD không đủ điều kiện tham gia, đồng thời việc ghi chép sổ sách phải theo đúng quy định về giá mua bán, tỷ lệ chiết khấu, mệnh giá của giấy tờ có giá – tức đối tượng mua bán. Các yếu tố đó phải đảm bảo thống nhất giữa Sở giao dịch, Chi nhánh NHNN được chỉ định với Vụ Kế toán Tài chính NHTW.

Căn cứ vào thông báo của Sở Giao dịch Ngân hàng Nhà nước về việc Ngân hàng Nhà nước sẽ bán ra hoặc cần mua vào những loại giấy tờ có giá ngắn hạn nào, thời điểm mua bán, khối lượng hoặc lãi suất chỉ đạo cho đấu thầu… , các tổ chức tín dụng được phép tham gia thị trường mở thực hiện đăng ký mua (hoặc bán) giấy tờ có giá ngắn hạn.

Ngân hàng Nhà nước nhận giấy tờ có giá:

Căn cứ giấy nộp giấy tờ có giá ngắn hạn kèm theo các giấy tờ có giá loại chứng chỉ hoặc giấy xác nhận TCTD đã mua giấy tờ có giá loại ghi sổ do TCTD nộp vào, bộ phận đăng ký, lưu giữ giấy tờ có giá của NHNN làm thủ tục tiếp nhận và thanh toán:

Nhập TK 999: Các chứng từ có giá trị khác đang bảo quản (mở tiểu khoản theo loại giấy tờ có giá theo từng TCTD đăng ký).

Ngân hàng Nhà nước cho rút giấy tờ có giá:

Căn cứ vào giấy xin rút giấy tờ có giá của TCTD, bộ phận đăng ký, lưu giữ giấy tờ có giá của NHNN làm thủ tục rút giấy tờ có giá theo quy định và hạch toán:

Xuất TK 999: Các chứng từ có giá trị khác đang bảo quản (tiểu khoản theo loại giấy tờ có giá của TCTD xin rút)

1. Kế toán việc mua bán hẳn chứng khoán Chính phủ (Tín phiếu KBNN)

1.1. Ngân hàng Nhà nước mua hẳn tín phiếu KBNN của TCTD:

a. Hạch toán chuyển quyền sở hữu tín phiếu KBNN:

Căn cứ thông báo kết quả trúng thầu của NHNN, vào ngày thanh toán với TCTD trúng thầu, Sở Giao dịch hoặc Chi nhánh NHNN được chỉ định làm thủ tục chuyển quyền sở hữu tín phiếu Kho bạc của TCTD bán đã đăng ký, lưu giữ trước đây và ghi:

Xuất TK 999 – Các chứng từ có giá khác đang bảo quản (tiểu khoản đã mở khi TCTD đăng ký, lưu giữ tín phiếu KBNN)

Nếu mua tín phiếu Kho bạc loại ghi sổ (chỉ thực thiện tại Sở Giao dịch và các Chi nhánh NHNN được chỉ định đã mở TK 953 cho TCTD bán tín phiếu Kho bạc mới được mua lại) đồng thời phải lập phiếu nhập, phiếu xuất ngoại bảng, hạch toán:

Xuất TK 953 – Chứng khoán Chính phủ đã phát hành (tiểu khoản TCTD bán lại tín phiếu KBNN, theo từng kỳ hạn)

Nhập TK 953 – Chứng khoán Chính phủ đã phát hành (tiểu khoản Sở giao dịch, Chi nhánh NHNN mua lại tín phiếu KBNN theo từng kỳ hạn)

b. Hạch toán thanh toán tiền mua tín phiếu KBNN với TCTD trúng thầu:

Sở Giao dịch (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) lập chứng từ thanh toán cho TCTD bán tín phiếu KBNN và hạch toán:

Nợ TK 221 – Mua bán chứng khoán Chính phủ

Có TK Tiền gửi của TCTD

Nếu mua tín phiếu Kho bạc loại chứng chỉ thì sau khi TCTD giao trực tiếp tín phiếu Kho bạc cho Sở Giao dịch (hoặc Chi nhánh NHNN được chỉ định), kế toán phải mở sổ chi tiết theo loại, mệnh giá, thời hạn… theo dõi chặt chẽ thời hạn để thanh toán khi tín phiếu Kho bạc đến hạn, các tờ chứng chỉ tín phiếu Kho bạc được bảo quản tại bộ phận quỹ.

c. Ngân hàng Nhà nước mua hẳn tín phiếu Kho bạc đã được mua bán lại:

Căn cứ vào chứng từ trả tiền mua tín phiếu Kho bạc do TCTD thanh toán, Sở Giao dịch (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) hạch toán:

Nợ TK tiền gửi TCTD

Có TK 221 – Mua bán chứng khoán Chính phủ

1.2. Ngân hàng Nhà nước bán tín phiếu KBNN cho TCTD:

a. Nếu NHNN bán tín phiếu Kho bạc loại chứng chỉ thì sau khi giao trực tiếp các tờ tín phiếu Kho bạc cho TCTD mua, phải ghi sổ theo dõi.

b. Trường hợp bán tín phiếu Kho bạc loại ghi sổ, thì phải lập phiếu nhập, xuất ngoại bảng để chuyển quyền sở hữu cho TCTD mua, hạch toán:

Xuất TK 953 – Chứng khoán Chính phủ đã phát hành (tiểu khoản thích hợp của đơn vị mình)

Nhập TK 953 – Chứng khoán Chính phủ đã phát hành (tiểu khoản thích hợp – TCTD mua)

1.3. Xử lý chênh lệch giá mua vào, bán ra do mua bán TPKB ở NHNN

a. Trường hợp giá mua lớn hơn giá bán thì hạch toán:

Nợ TK 8039 – Chi khác về nghiệp vụ thị trường mở

Có TK 2211 – Mua bán chứng khoán Chính phủ

b. Trường hợp giá bán lớn hơn giá mua thì hạch toán:

Nợ TK 2211 – Mua bán chứng khoán Chính phủ

Có TK 719 – Thu khác về nghiệp vụ thị trường mở

2. Kế toán việc mua bán hẳn tín phiếu NHNN:

2.1. Hạch toán chuyển quyền sở hữu tín phiếu NHNN:

Căn cứ thông báo kết quả trúng thầu của NHNN, vào ngày thanh toán với TCTD trúng thầu, Sở giao dịch (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) làm thủ tục nhận quyền sở hữu tín phiếu NHNN của TCTD bán đã đăng ký, lưu giữ trước đây và ghi:

Xuất TK 999 – Các chứng từ có giá ngắn hạn khác đang bảo quản (tiểu khoản loại giấy tờ có giá đã mở khi TCTD đăng ký, lưu giữ tín phiếu)

2.2. Hạch toán thanh toán tiền mua tín phiếu NHNN với TCTD trúng thầu:

Căn cứ vào các tờ tín phiếu NHNN (hoặc “giấy xác nhận TCTD đã mua tín phiếu NHNN loại ghi sổ”) của TCTD đang lưu giữ tại NHNN, kế toán Sở Giao dịch (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) lập chứng từ trả tiền cho TCTD bán tín phiếu NHNN theo giá mua và hạch toán:

Nợ TK 222 – Mua bán tín phiếu NHNN

Có TK tiền gửi TCTD

Mở tài khoản chi tiết theo loại, mệnh giá, thời hạn… theo dõi chặt chẽ thời hạn để thanh toán khi tín phiếu NHNN đến hạn. Đồng thời mở sổ sách riêng theo dõi số lượng tín phiếu NHNN mua hẳn hiện đang bảo quản tại đơn vị. Các tờ tín phiếu NHNN, “giấy xác nhận TCTD đã mua tín phiếu NHNN loại ghi sổ”, và “giấy xác nhận quyền sở hữu tín phiếu NHNN” được lưu vào tập Nhật ký chứng từ.

2.3. Ngân hàng Nhà nước bán hẳn tín phiếu NHNN cho TCTD:

a. Trường hợp bán tín phiếu NHNN phát hành lần đầu tiên:

Căn cứ thông báo kết quả trúng thầu của NHNN, vào ngày thanh toán với TCTD trúng thầu, Sở giao dịch (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) xử lý như sau:

Dựa vào chứng từ trả tiền mua tín phiếu NHNN do TCTD thanh toán, kế toán làm thủ tục hạch toán số tiền bằng giá bán tín phiếu NHNN:

Nợ TK tiền gửi TCTD

Có TK 4639 – Các khoản khác phải trả (tiểu khoản “Tiền bán tín phiếu NHNN chưa nộp NHNNTW”)

Sau đó, tính và làm thủ tục trả lãi trước đối với số tín phiếu NHNN trên cho TCTD mua và hạch toán số lãi tính được:

Nợ TK 8021 – Trả lãi tín phiếu NHNN phát hành

Có TK 4639 – Các khoản khác phải trả (tiểu khoản trên)

Đối với tín phiếu NHNN loại chứng chỉ: Ghi xuất TK 922 – Tín phiếu NHNN (tiểu khoản người nhận tín phiếu NHNN để chuẩn bị bán – tiểu khoản trước đây đã ghi nhập). Ghi đầy đủ các yếu tố đã quy định trên tờ tín phiếu NHNN (kể cả phần cuống); kiểm tra giấy tờ của người đại diện TCTD đến nhận tín phiếu NHNN trước khi giao tín phiếu để giao đúng người được uỷ quyền; lưu giữ lại phần cuống của tờ tín phiếu NHNN nhằm theo dõi đối chiếu khi cần thiết.

Ghi vào sổ theo dõi các TCTD mua tín phiếu NHNN gồm các yếu tố: Xê ri, số, mệnh giá, TCTD mua tín phiếu lần đầu, họ tên người nhận tín phiếu, ký nhận…

Đối với tín phiếu NHNN loại ghi sổ: Lập 2 bản “Giấy xác nhận TCTD đã mua tín phiếu NHNN loại ghi sổ” gửi cho TCTD mua tín phiếu 1 liên để làm căn cứ thanh toán tín phiếu NHNN khi đến hạn hoặc khi các TCTD có nhu cầu bán lại chúng; còn 1 bản gửi NHNNTW (Vụ Kế toán Tài chính) để theo dõi.

– Kết thúc phiên đấu thầu tín phiếu NHNN thông qua nghiệp vụ thị trường mở, Sở Giao dịch (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) phải lập lệnh chuyển có (giấy báo có liên hàng đi) để chuyển giao toàn bộ số tiền bán tín phiếu NHNN (theo giá bán) về NHNNTW (Vụ Kế toán Tài chính) và ghi:

Nợ TK 4639 – Các khoản khác phải trả (tiểu khoản “Tiền bán tín phiếu NHNN chưa nộp về NHNNTW)

Có TK 5111 – Chuyển tiền đi năm nay

hoặc: Có TK 5211 – Liên hàng đi năm nay

Đồng thời lập và gửi NHNNTW (Vụ Kế toán Tài chính) bảng kê danh sách các TCTD mua tín phiếu NHNN trong đợt, gửi trước bằng FAX, sau đó gửi bản chính qua bưu điện.

– NHNNTW (Vụ Kế toán Tài chính):

Khi nhận được giấy báo có liên hàng của Sở Giao dịch (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) về việc chuyển tiền bán tín phiếu NHNN, sau khi kiểm tra thấy đúng so với Bảng kê danh sách các TCTD mua tín phiếu NHNN từng đợt và thông báo trúng thầu của Ban điều hành nghiệp vụ thị trường mở thì hạch toán:

Nợ TK 5112 – Chuyển tiền đến năm nay

hoặc: Nợ TK 5212 – Liên hàng đến năm nay

Có TK 411 – Tín phiếu NHNN (mở tiểu khoản chi tiết theo từng kỳ hạn thanh toán tín phiếu NHNN),

Đồng thời phải lưu riêng “giấy xác nhận TCTD đã mua tín phiếu NHNN loại ghi sổ” để theo dõi, làm cơ sở thanh toán tiền khi đến hạn.

b. Trường hợp bán hẳn tín phiếu NHNN đã được mua bán lại:

Căn cứ vào chứng từ trả tiền mua tín phiếu NHNN do TCTD thanh toán, Sở Giao dịch (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) hạch toán:

Nợ TK Tiền gửi TCTD

Có TK 222 – Mua bán lại tín phiếu NHNN

Làm thủ tục chuyển quyền sở hữu tín phiếu NHNN và trao tờ tín phiếu NHNN (đối với loại chứng chỉ) hoặc tờ “Giấy xác nhận TCTD đã mua tín phiếu NHNN loại ghi sổ” cho TCTD mua.

3. Kế toán nghiệp vụ bán và cam kết mua lại tín phiếu

3.1. Trường hợp NHNN bán và cam kết mua lại tín phiếu NHNN:

Sở Giao dịch NHNN lập “Hợp đồng bán và cam kết mua lại” và gửi cho TCTD trúng thầu qua mạng máy tính và bằng FAX. Sau khi bản “Hợp đồng bán và cam kết mua lại” đã có đầy đủ chữ ký và dấu của các bên ký kết thì xử lý tiếp:

a. Trường hợp bán và cam kết mua lại tín phiếu NHNN phát hành lần đầu tiên:

– Thủ tục hạch toán khi NHNN bán tín phiếu NHNN: Xử lý như đã trình bày ở mục 2.4.2.

– Hạch toán thanh toán khi kết thúc Hợp đồng bán và cam kết mua lại:

Đến ngày NHNN mua lại các tín phiếu NHNN theo Hợp đồng đã cam kết, kế toán Sở Giao dịch NHNN (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) căn cứ vào số chứng chỉ tín phiếu NHNN (hoặc “Giấy xác nhận TCTD đã mua tín phiếu NHNN loại ghi sổ”) do TCTD nộp vào lập chứng từ trả tiền cho TCTD bán tín phiếu NHNN theo giá mua và hạch toán:

Nợ TK 222 – Mua bán tín phiếu NHNN

Có TK Tiền gửi TCTD

Mở tài khoản chi tiết theo loại, mệnh giá, thời hạn… theo dõi chặt chẽ thời hạn để thanh toán khi tín phiếu đến hạn. Các tờ tín phiếu, “Giấy xác nhận TCTD đã mua tín phiếu loại ghi sổ” và “Giấy xác nhận chuyển quyền sở hữu tín phiếu” phải được bảo quản chặt chẽ.

b. Trường hợp bán và cam kết mua lại tín phiếu đã được mua bán lại:

– Thủ tục hạch toán khi NHNN bán tín phiếu NHNN: Căn cứ vào chứng từ trả tiền mua tín phiếu do TCTD thanh toán, Sở Giao dịch (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) hạch toán:

Nợ TK Tiền gửi TCTD

Có TK 222 – Mua bán tín phiếu NHNN

Làm thủ tục chuyển quyền sở hữu tín phiếu và trao tờ tín phiếu NHNN (loại chứng chỉ) hoặc “Giấy xác nhận TCTD đã mua tín phiếu NHNN loại ghi sổ” cho TCTD mua.

– Hạch toán thanh toán khi kết thúc hợp đồng bán và cam kết mua lại: Xử lý tương tự như điểm (a) trên đây.

3.2. Trường hợp bán và cam kết mua lại tín phiếu Kho bạc đã được mua bán lại:

a. Hạch toán khi NHNN bán tín phiếu Kho bạc cho TCTD trúng thầu:

Căn cứ vào chứng từ trả tiền mua tín phiếu Kho bạc do TCTD thanh toán, Sở Giao dịch (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) hạch toán:

Nợ TK Tiền gửi TCTD

Có TK 221 – Mua bán chứng khoán Chính phủ

Nếu bán lại tín phiếu Kho bạc loại chứng chỉ thì khi giao trực tiếp chứng chỉ cho TCTD mua, kế toán phải ghi vào sổ theo dõi chặt chẽ thời hạn để khi đến hạn hợp đồng bán và cam kết mua lại thì thực hiện ngay.

Trường hợp bán tín phiếu Kho bạc loại ghi sổ thì phải lập phiếu nhập, xuất ngoại bảng để chuyển quyền sở hữu cho TCTD mua, hạch toán:

Xuất TK 953 – Chứng khoán Chính phủ đã phát hành (tiểu khoản thích hợp của đơn vị mình)

Nhập TK 953 – Chứng khoán Chính phủ đã phát hành (tiểu khoản thích hợp – TCTD mua)

b. Hạch toán thanh toán khi kết thúc Hợp đồng bán và cam kết mua lại:

Đến ngày NHNN mua lại các tín phiếu Kho bạc theo Hợp đồng đã cam kết, căn cứ vào số chứng chỉ tín phiếu Kho bạc hoặc “Giấy xác nhận bán tín phiếu Kho bạc” do TCTD nộp vào, kế toán Sở Giao dịch (hoặc chi nhánh NHNN được chỉ định) lập chứng từ thanh toán cho TCTD bán tín phiếu Kho bạc theo giá mua và hạch toán:

Nợ TK 221 – Mua bán chứng khoán Chính phủ

Có TK Tiền gửi TCTD

– Nếu NHNN mua tín phiếu Kho bạc loại chứng chỉ thì sau khi giao trực tiếp tín phiếu Kho bạc cho Sở Giao dịch (hoặc Chi nhánh NHNN được chỉ định), kế toán phải mở sổ chi tiết theo loại, mệnh giá, thời hạn… theo dõi chặt chẽ thời hạn để thanh toán khi tín phiếu Kho bạc đến hạn. Các tờ tín phiếu loại chứng chỉ phải được bảo quản tại bộ phận quỹ.

– Nếu NHNN mua tín phiếu Kho bạc loại ghi sổ thì phải lập phiếu nhập, xuất ngoại bảng để chuyển quyền sở hữu và hạch toán:

Xuất TK 953 – Chứng khoán Chính phủ đã phát hành (tiểu khoản TCTD bán lại TPKBNN theo từng kỳ hạn)

Nhập TK 953 – Chứng khoán Chính phủ đã phát hành (tiểu khoản Sở Giao dịch, Chi nhánh NHNN mua lại TPKB theo kỳ hạn)

3.3. Xử lý chênh lệch giá tín phiếu do việc mua bán và cam kết mua lại được thực hiện tương tự như điểm 1.3, nhưng phải sử dụng tài khoản mua bán chứng khoán thích hợp.